ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ ΚΕΛΑΪΔΗΣ
Αρχιμανδρίτης
Φλογερός πατριώτης, που γεννήθηκε στο Μουρί Σφακίων το 1830. Μοναδικό του όνειρο ήταν η απελευθέρωση της Κρήτης απο τον Τουρκικό ζυγό και αγωνίστηκε με πείσμα για την υλοποίησή του. Ενδιαφέρθηκε επίσης έντονα για την πνευματική άνοδο της επαρχίας της καταγωγής του, με την εξασφάλιση οικονομικών πόρων για την εκεί οικοδόμηση σχολείων (βλέπε την συνέχεια). Το χωριό όπου γεννήθηκε είναι γνωστό ότι υπαγόταν ανέκαθεν διοικητικά στην Χώρα Σφακίων και συνεπώς ο κληρικός ήταν δημότης της Κοινότητας αυτής.
Εμόνασε στην Ιερά Μονή Γωνιάς Κισάμου. Εργάστηκε πυρετωδώς για την προετοιμασία της επανάστασης του 1866-69, ύψωσε την σημαία της επανάστασης αυτής και όρκισε τους πολεμιστές – βλέπε έγγραφο με ημερομηνία 1.2.1869 της Γενικής Συνελεύσεως Κρητών, στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης. Η ίδια απόφαση της Γενικής Συνελεύσεως τον χαρακτηρίζει Πρωτουργό του ξεσηκωμού εκείνου. Στην συνέχεια και σε όλη την διάρκεια του τρίχρονου αγώνα, ήταν πληρεξούσιος της επαρχείας Σφακίων στην Γενική Συνέλευση Κρητών.
Ο Π. Περίδης στα “Απομνημονεύματα της Κρητικής Επανάστασης του 1866” (σελ. 56), αναφερόμενος σε αυτόν και σε κάποιον άλλον, γράφει ότι χαρακτηρίστηκαν ώς “μοχλοί, περί τους οποίους περιστρέφονται τα πάντα”. Ως “ένα των ουσιοδεστέρων μοχλών της επαναστάσεως” τον χαρακτηρίζει και έγγραφο με ημερομηνία 27.9.1867 του συνταγματάρχη Πάνου Κορωναίου, αρχηγού του τμήματος Ρεθύμνης, που είναι κατατεθημένο στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης. Ο Κορωναίος επιβεβαίωνει ότι “ούτος ύψωσε πρώτος την σημαίαν της επαναστάσεως” του 1866-69.
Ενδεικτικά βλέπε επίσης για τον έξοχο αυτόν πατριώτη α) Στην Ιστορία Κρήτης του Β. Ψιλάκη (έκδοση 1909) τόμος Γ, σελίδες 876, 877,885, 906, 984, 1016, 1070 κά. β) Στην Ιστορία των Σφακίων του Γρ. Παπαδοπετράκη (έκδοση 1888) σελίδες 32 και 528. γ) Στην Νέα Ιστορία Κρήτης του Π. Κριάρη (έκδοση 1930) τόμος Γ, σελίδες 108, 112, 128, 129, 130, 131, 135, 182, 269, 281, 290, 303, 331, 333, 338, 411, 459, 509, 553, 584, 618, 639, 640 κά. δ) Στην Ιστορία Κρήτης του Μουρέλλου (έκδοση 1950) τόμος Γ, σελίδες 1593, 1618, 1741, 1841 κά. ε) Στην Ιστορία της Κισάμου του Μ. Αναστασάκη (έκδοση 2α) σελίδες 98, 104, 135, 143, 155, 179, 185 κά. στ) Στην Ιστορία της Κρήτης του καθηγητή Πανεπιστημίου κ. Θ. Δετοράκη (έκδοση 1986) σελίδες 365 και 390.
Μετά τον τερματισμό της Εθνικής εκείνης προσπάθειας συνελήφθη για την δράση του απο τις Τουρκικές αρχές κατοχής και τελικά μπόρεσε και δραπέτευσε στο εξωτερικό, όπου υπηρέτησε ώς εφημέριος στις Ελληνικές (ορθόδοξες) Κοινότητες Τεργέστης και Λιβόρνο. Απο εκεί συνήγειρε την διεθνή κοινή γνώμη υπέρ της Κρήτης. Και γιαυτό ο Ι. Σκαλτσούνης στα “Απομνημονεύματα” του (σελ. 17) τον χαρακτηρίζει ώς “υποκινητή και εξωτερικόν αρχηγόν της επαναστάσεως του 1877-78”.
(Υπενθυμίζεται ότι ο Ι. Σκαλτσούνης ήταν διαπρεπής νομομαθής και λόγιος απο την Κεφαλλονιά, 1821-1905. Θερμός πατριώτης, έδειξε ενδιαφέρον για τους αγώνες των Κρητικών. Το 1880 προσκλήθηκε στην Κρήτη απο τον χριστιανό Γενικό Διοικητή Ι. Φωτιάδη και συνέγραψε πλήρη νομοθεσία για το νησί μας. Το 1896 χρημάτισε μέλος Διεθνούς Επιτροπής για την Κρήτη. Συνεργάτης και σύμβουλος των επαναστατών μας στον πολιτικό χειρισμό του Εθνικού ζητήματος κατά την εξέγερση της Μεταπολιτεύσεως, 1895-97. Απο το 1899 και μέχρι τον θάνατό του, ο Σκαλτσούνης είχει το αξίωμα του Δικαστικού Συμβούλου της Κρητικής Πολιτείας).
Ο Αρχιμανδρίτης όταν επανήλθε στην Ελλάδα έζησε για λίγο με τις αδελφές του στον Αδάμαντα της Μήλου και τελικά πέθανε το 1905 στη Σύρο.
Η λίαν ενδιαφέρουσα “Πολιτική Αλληλογραφία” του εκδόθηκε το 1930 σε τόμο απο τον δικηγόρο Σταύρο Κελαϊδή
Πέραν της παραπάνω σύντομης σκιαγράφησης, πρέπει να ληφθούν υπ’όψιν και τα εξής δύο γεγονότα, τα οποία υπογραμμίζουν ακόμη περισσότερο την φιλοπατρία του κληρικού και την ακεραιότητα του χαρακτήρα του.
Πρώτον : Ενώ βρισκόταν αυτοεξόριστος στην Ιταλία και υπηρετούσε ώς ιερέας στην ορθόδοξη εκκλησία του Λιβόρνο, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας Κρήτης τον εξέλεξε Επίσκοπο Κισάμου και Σελήνου. Και είναι ίσως η μοναδική περίπτωση Ιερωμένου ο οποίος εκλέχτηκε Επίσκοπος και δεν αποδέχθηκε την μεγάλη τιμή, διότι όπως απάντησε πρός την Ιερά Σύνοδο: “ευρισκόμενος στο εξωτερικό και κινούμενος μεταξύ των Ευρωπαϊκών πρωτευουσών, κρίνω ότι θα προσφέρω περισσότερα εις την μεγάλην υπόθεσιν της απελευθερώσεως της Κρήτης, απο όσα ευρισκόμενος εις επισκοπικόν θρόνον”!
Δεύτερον : Κατά την διάρκεια παραμονής του στην Ιταλία, γνωρίστηκε με την πάμπλουτη ηλικιωμένη φιλόθρησκη Ιταλίδα Λουτσία Κροβάτζι, σύζυγο του διαπρεπούς ερευνητή μεσαιωνικών εγγράφων και συγγραφέα ιστορικών βιβλίων Σπύρου Ζαμπελίου, απο την Λευκάδα.
Η ηλικιωμένη άτεκνη Ιταλίδα εθαύμασε τον Ελληνα κληρικό για τις χωρίς διακοπή προσπάθειές του ώστε να ελευθερωθεί η Κρήτη, αλλά και τον αφιλοκερδή χαρακτήρα του, με αποτέλεσμα όταν έμεινε χήρα να του ζητήσει να διαχειρισθεί την μεγάλη περιουσία της. Ο Αρχιμανδρίτης, αντί να επιδιώξει να επωφεληθεί οικονομικά, της συνέστησε και τελικά την έπεισε να αφήσει με διαθήκη την περιουσία της στην επαρχία Σφακίων, με την εντολή να κτισθούν σχολεία σε όλα τα χωριά και να πληρώνονται απο τους τόκους των υπολοίπων, οι δάσκαλοι.
Για την ενέργειά του αυτή, ο ιστορικός της επαρχίας Επίσκοπος Παπαδοπετράκης, χαρακτηρίζει τον κληρικό στην Ιστορία των Σφακίων (σελ. 32) ώς “ευεργέτην της πατρίδος” και προσδιορίζει την δωρεά σε 200 χιλιάδες χρυσά φράγκα.
Τελικά, τα χρήματα αυτά συγχωνεύθηκαν με εκείνα του άλλου μεγάλου Ευεργέτη των Σφακίων, του Γεωργίου Ξενουδάκη, τα οποία είχαν αφεθεί για τον ίδιο σκοπό.
